In onze eerste blog in de serie Het Onbewuste brein heb je kunnen lezen over wat we hebben geleerd van succesvolle historische denkers. Deze blogserie geeft jou op een praktische manier inzicht hoe het brein werkt. Daarnaast geven we je een paar handvatten die jou inzicht geven over wat de kracht en impact van jouw (onbewuste) brein is en wat de effecten daarvan zijn op jouw succes.
In deze longread gaan we in op de theorieën van psycholoog Daniel Kahneman. Hij is de grondlegger van de theorie over mentale systemen. Hieronder gaan we uitgebreid in op de welke systemen dat zijn, de verschillen en welke impact deze hebben op onze dagelijkse praktijk en het succes wat we nastreven.
Als de eerste psycholoog ooit die een Nobelprijs voor de Economie in ontvangst nam, wordt Daniel Kahneman al jaren gezien als één van de meest invloedrijke psychologen ter wereld. Zijn onderzoeken en gedachtegoed hebben diepgaand effect gehad op onder andere economie, geneeskunde en politiek.
Hoewel er in het verleden al verschillende beschrijvingen zijn geweest voor de verschillende manieren van denken, maakt Kahneman een onderscheid tussen twee mentale systemen. Dit zijn Systeem 1 en Systeem 2. Wanneer wij bij bewustzijn (wakker) zijn, zijn zowel Systeem 1 als Systeem 2 actief.
Echter, er zitten grote verschillen in. Waar Systeem 1 automatisch wordt uitgevoerd, bevindt Systeem 2 zich over het algemeen in een sluimerstand, waarin slecht een klein deel van de capaciteit wordt gebruikt.
Systeem 1 – Het Onbewuste Brein
Systeem 1 is onze manier van ‘nadenken’, waar wij onszelf als individu het gros van de dag in bevinden. Laten we aannemen dat Systeem 1 zo’n 98% van de dag het werk doet, want het werkt automatisch en snel, met weinig tot geen actieve (mentale) inspanning en geen gevoel van controle.
Systeem 1 is de automatische piloot van ons brein.
De vaardigheden van Systeem 1 omvatten de vaardigheden die we met dieren delen. Het betreft namelijk het aangeboren vermogen om de wereld om ons heen waar te nemen, objecten te herkennen, geluiden te lokaliseren en bang te zijn voor harde geluiden of vallen. Andere mentale activiteiten worden aangeleerd in Systeem 1, en door ervaring en oefening snel en automatisch uitgevoerd. De automatische piloot van ons brein neemt het over.
Sterker nog, sommige (mentale) activiteiten die voorkomen in Systeem 1 zijn volledig onvrijwillig. Het is voor een normale en gezonde volwassene om eenvoudige zinnen in de eigen taal niet te snappen, of om niet te weten uit welke richting een bepaald geluid afkomstig is. Ook is het psychologisch gezien onmogelijk om de uitkomst van 2+2= … niet te weten, of om niet te denken aan Parijs wanneer iemand vraagt naar de hoofdstad van Frankrijk. De automatische piloot van ons brein neemt het over.
Systeem 1, het Onbewuste Brein of onze automatische piloot, stuurt een individu dus het overgrote gedeelte van de dag. Over het algemeen functioneert het zeer goed, de modellering van bekende situaties is accuraat, de korte termijn voorspellingen zijn dat meestal ook en zelfs de eerste reactie op een uitdagende kwestie is snel en relevant. Want: De automatische piloot van ons brein neemt het over.
Helaas is het wel zo dat Systeem 1 een behoorlijk aantal vooringenomenheden (biases) kent. Dat zijn systematische denkfouten die worden gemaakt in specifieke situaties. Ons Systeem 1 is namelijk ook een systeem van ‘kort door de bocht’, en op basis daarvan kunnen er een hoop denkfouten automatisch gemaakt worden. Ook daarvoor geldt: De automatische piloot van ons brein neemt het over.
Systeem 2 – Het Bewuste Brein
Systeem 2 omvat bewuste aandacht voor de mentale inspanningen die worden verricht, zoals het uitvogelen van ingewikkelde berekeningen. De werking van Systeem 2 wordt vaak gekoppeld aan de subjectieve/persoonlijke ervaring van handelingsvermogen, keuze, en concentratie. De processen van Systeem 2 kunnen enorm sterk verschillen van elkaar, echter hebben ze één ding gemeen: Ze vereisen aandacht en worden direct onderbroken wanneer onze aandacht wordt verlegd.
Het Systeem dat zorgt voor complexe cognitieve handelingen, kan ook gedachten in een ordelijke reeks van stappen omzetten. Ook is het verantwoordelijk voor de controle over het eigen gedrag, bijvoorbeeld als jij beleefd blijft terwijl iemand boos tegen jou doet. Het zorgt voor extra alertheid wanneer je ’s nachts autorijdt. Systeem 2 en de cognitieve inspanning is een vorm van mentale arbeid, en het wordt graag gezien als de ‘Ratio’ van ons mensen.
Leuk weetje: Wanneer een persoon een vraagstuk in Systeem 2 probeert op te lossen, zoals complexe berekeningen in een nog niet eerder gebruikte software, vinden er ook fysieke veranderingen plaats. De grootte van de pupillen geven een indicatie hoe mentaal intensief je bezig bent geweest, bijvoorbeeld. Het gebruik van Systeem 2 kan tevens ook leiden tot een verhoging van de hartslag en een verandering in de bloeddruk.
Kortom: Wanneer je echt een mentale inspanning levert, zoals iets complex uitrekenen of iets voor het eerst aanleren, dan zet je Systeem 2 aan het werk. Voor alle andere (mentale) activiteiten wordt Systeem 1, onze automatische piloot, gebruikt.
Wisselwerking tussen de Systemen
Over het algemeen voelen mensen zich aangetrokken tot Systeem 2, namelijk onze bewuste, rationele zelf dat meningen heeft, keuzes maakt, en nadenkt over wat te doen en wat te denken.
Hoewel Systeem 2 vaak de ‘voorkeur’ geniet, is Systeem 1 toch van enorm belang in het dagelijkse leven. Dit (automatische piloot) systeem leidt ons door de dag heen, lost vrijwel alle vraagstukken op en voltooit vrijwel alle taken. Ga maar na: Hoe vaak ben je, gedurende een normale dag, een échte mentale inspanning aan het leveren? Echt niet veel. Het merendeel van de tijd zijn het variaties op situaties die eerder al zijn voorgekomen, en dus door Systeem 1 zijn ‘geadopteerd’.
Systeem 1 staat op automatische piloot, en Systeem 2 sluimert. Systeem 2 wordt ingeschakeld voor ondersteuning wanneer Systeem 1 in de problemen raakt.
Systeem 1 genereert door de gehele dag heen suggesties voor Systeem 2: Indrukken, ingevingen, intenties, en gevoelens. Wanneer Systeem 2 deze oppikt, veranderen indrukken en ingevingen in overtuigingen. Impulsen veranderen dan in ‘vrijwillig ondernomen handelingen’. Wanneer het soepel verloopt, wat meestal het geval is, pikt Systeem 2 de suggesties van Systeem 1 op met weinig of geen aanpassingen, waarbij een individu de indrukken gelooft en handelt op basis van de onbewuste en automatische gevoelens. En meestal is dat ook prima.
De wisselwerking tussen Systeem 1 en 2 werkt meestal goed. De scheiden van taken is uitermate efficiënt, te leveren inspanningen worden geminimaliseerd en de prestaties geoptimaliseerd. Hier ligt de nadruk op meestal. Aangezien onze breinen het erg prettig vinden om activiteiten toe te schrijven aan Systeem 1, beantwoordt dit systeem vaak vragen of lost het problemen op. Voor het gevoel van het individu maken wij dan een weloverwogen, rationele keuze, aangezien dit is wat Systeem 1 aan jou doorgeeft. Echter maakt Systeem 1 in specifieke keuze- of beslissingsprocessen systematische fouten en heeft het weinig kaas gegeten van logica en statistiek. Deze biases komen veel voor in het gedrag van consumenten, wanneer er een aankoop wordt gedaan of een keuze wordt gemaakt.
Het feit dat wij als mensen het overgrote deel van de dag op automatische piloot staan, betekent dus dat wij een stuk minder rationeel door het leven gaan dan dat velen denken. Ook wanneer wij bewust schakelen naar Systeem 2, bij het oplossen van een complex vraagstuk, heeft Systeem 1 nog steeds een enorme invloed.
Impact van het Onbewuste Brein op het menselijke gedrag
Zoals door bovenstaande hopelijk duidelijk is geworden, is dat ons brein (onder andere) bestaat uit een tweedeling van mentale systemen. Het snelle systeem, Systeem 1, is een automatische piloot en deze vult eigenlijk alles voor ons in. En dat is prima, want het is gebaseerd op onze overtuigingen, onze normen en waarden, en onze eerdere ervaringen. Het helpt ons staande te houden in een snel veranderende wereld, waarin complexe omgevingsfactoren van invloed zijn op ons succes. Om daar goed mee om te gaan, hebben we ons Onbewuste Brein.
Eén van de andere zaken die ons Systeem 1 voor ons regelt, is het verwerken van externe prikkels en onze daaropvolgende gedachten. Wij denken de gehele dag door, zo’n 50 gedachten per minuut, maar dat wil niet zeggen dat we die gedachten ook direct tot uitvoer brengen. Dat zou vervelende situaties kunnen opleveren. Dat hebben we natuurlijk zelf niet door, dat regelt ons brein voor ons.
Wanneer we een gedachte hebben, meestal geactiveerd door een externe prikkel, dan filtert ons brein dat. Dit is een onbewust proces, en kost ons dus geen actieve mentale inspanning. Of we vervolgens wel een actie ondernemen op basis van die gedachte, is afhankelijk van onze denkprocessen en -patronen die eraan ten onder liggen.
Een voorbeeld: Op het moment dat we op de snelweg rijden, dan staan daar nog wel eens borden met advertenties. Die neem je waar, en je brein filtert vervolgens of het voor jou van nut is om daar verder over na te denken dan wel actie te ondernemen. Zie je een advertentie over witte T-shirts, en heb je die ook daadwerkelijk nodig? Dan kan dat de trigger zijn om van die advertentie gebruik te maken. Zie je daarentegen een advertentie over het aannemen van finance professionals, terwijl je daar helemaal niet mee bezig bent? Dan laat je brein die advertentie links liggen.
Nou is bovenstaande voorbeeld natuurlijk relatief onschuldig. Veel interessanter wordt het wanneer het situaties betreft waar onze dieperliggende normen, waarden en overtuigingen getriggerd worden. Dat is namelijk afhankelijk van de denkpatronen die we hebben aangehouden voor zolang als we ons kunnen herinneren. (Sterker nog, vaak al voordat we ons kunnen herinneren…)
Ons onbewuste brein heeft al vanaf jongs af aan geleerd hoe het gaat handelen wanneer hele specifieke situaties zich voordoen. Is er ergens een conflict? De één zal er automatisch met gestrekt been in gaan, terwijl de ander het conflict zal proberen te sussen. En dat heeft te maken met de onderliggende overtuigingen die we als individu hebben. Hoe jij je dag-planning invult, hoe je ontspant, of hoe je je voordoet waar anderen bij zijn.
Meer dan 93% van al het menselijke gedrag wordt bepaald door de onbewuste overtuigingen die ons eigen Systeem 1 zich eigen heeft gemaakt, en deze bepalen ook grotendeels onze persoonlijkheid en karakter.
Eerder hadden we het al over de 98% van het mentale werk, wat gedaan wordt door ons Onbewuste Brein, Systeem 1. Dat houdt dus ook in hoe we reageren op bepaalde situaties. We hebben zelf het rationele idee dat, wanneer er een situatie zich voordoet, we eerst nadenken over wat de beste optie zou zijn om naar te handelen. Maar dat doen we niet bewust – dat doen we gebaseerd op onze onbewuste overtuigingen.
Maar wat is dan een overtuiging? Hoe bepalen we daadwerkelijk waar we van overtuigd zijn?
Wij omschrijven het altijd als volgt: “Een overtuiging is een gedachte die zich zodanig vaak herhaald heeft dat jij zelf niet meer twijfelt aan de validiteit ervan.”
Heb jij (onbewust) heel vaak de gedachte gehad dat alles altijd perfect moet zijn? Dan heb je dat als overtuiging intrinsiek gemaakt. Vervolgens uit dat zich in het feit dat jij alles altijd perfect probeert te krijgen, ook al is dat misschien voor anderen onmogelijk.
Heb jij (onbewust) heel vaak de gedachte gehad dat jij respect het meest belangrijk vindt? Dan heb je dat als overtuiging intrinsiek gemaakt. Vervolgens uit dat zich in het feit dat jij heel scherp door hebt hoe je bij iedereen dat respect op kunt wekken.
Heb jij (onbewust) heel vaak de gedachte gehad dat jij uniek bent? Dan heb je dat als overtuiging intrinsiek gemaakt. Vervolgens uit dat zich in het feit dat jij je altijd anders dan alle anderen gedraagt, kleedt, en denkt.
Jouw (onbewuste) overtuigingen manifesteren zich in jouw houding en gedrag, en die fungeren dus eigenlijk als spiegel voor jouw overtuigingen. Wanneer het dan ook gaat om de persoonlijke of professionele ontwikkeling van mensen, is het dus fundamenteel om inzicht te krijgen in die onbewuste overtuigingen.
Iedereen heeft een set aan onbewuste overtuigingen. En die bepalen voor meer dan 93% van het gedrag van dat individu. Wanneer je weet wat jouw onbewuste set aan overtuigingen inhoudt, dan heb je daar eigenlijk de WHY van jou als individu.
In deze longread heb je kunnen lezen wat de twee systemen van Daniel Kahneman inhouden en welke impact deze hebben op jouw gedrag. Het onbewuste brein heeft dus wel degelijk effecten op jouw succes.
Benieuwd naar onze trainingen en hoe jij succesvol kan omgaan met het onbewuste brein? Neem dan contact met ons op!
